Roman

Uzun zamandır kalbimle değil, aklımla yaşıyorum. Tutkularımı, davranışlarımı sıkı bir dikkatle ölçüp biçiyorum, ama hep dışarıdan, içine girmeden. İki insan var benim içimde: Biri sözcüğün tam anlamıyla yaşıyor, öteki ise düşünüyor ve onu yargılıyor. Birincisi bir saat sonra vedala­şabilir sizinle, bir daha arayıp sormaz sizi, öteki ise ...

Benim için evliliğin büyülü bir anlamı vardır: Bir kadını ne kadar büyük bir tut­kuyla seversem seveyim, yalnızca, onunla evlenmek zorun­da olduğumu bana hissettirmesi sevgimin bitmesi için yeter­lidir! O anda taşlaşır kalbim, bir daha da ısınmaz. Bundan başka her türlü fedakarlığa hazırımdır. Hayatımı da, onuru­ mu da yirmi kez koyabilirim ortaya... Ama özgürlüğümü as­la vermem.

Ruh acı çekerken, haz duyarken inceden inceye yorumunu yapar her şeyin ve bunun böyle olma­sı gerektiği sonucuna varır. Fırtınalar olmasa, sürekli güne­şin onu kupkuru yapacağını bilir ruh. Kendi yaşamının de­rinlerine iner, sevilen bir bebek gibi okşar kendini veya ce­zalandırır. Ancak bu yüksek bilinç düzeyinde Tanrı'nın ada­letinin bilincine varabilir insan.

Başka ulustan insanların geleneklerine böylesine uyum sağlamış olması şaşırtmıştı beni. Aklın bu özelliği yerilmeli mi yoksa övülmeli mi, orası­nı bilemem. Ne var ki, zekanın bu özelliği, gördüğü her yer­ de (onun yok edilmesinin gerekliliğini veya olanaksızlığını gördüğü her yerde) kötülüğü bağışlayan olağanüstü aydın­lık ve esnek bir sağduyunun varlığını gösterir.

Jose Saramago, insanı gördü ve kendisini derinden sarsan bu yalansız dolansız, rol yapamayan ama en çok da çırılçıplak gerçek bizi de rahatsız etsin istedi. Bu karşılaşmanın tesadüfen meydana geldiğini söyleyerek kadere yapılacak bir atıf, Saramago edebiyatını incelerken sözün ucunu Tanrı’ya getirmek olur. Ki Portekizli ustaya böylesi bir ihanet olsa olsa körlüktür. Çünkü Saramago dünyasında insan her şeyin yaratıcısı ve oyuncusudur. Hırsları, iki yüzlülüğü, ihaneti, vahşeti ve olur olmaz ortaya çıkan merhametiyle kaderin tek tayin edicisidir.