Edebiyat

Kadınlar, erkekten geçinmeye alıştıkları için kaçıyorlar çalışmaktan. Nice okumuş yazmış kadın bilirim ki evlendikten sonra bıraktılar işlerini. Bir doktor hanım bana şöyle demişti, “Hep çalışacak değilim ya, elbet bir gün evleneceğim.” Evlendi ve bıraktı hekimliği. Evlenmek en sağlam iş sizler için.

Yaban romanının ilk baskısında yer alan “boz eşeğin boynunu, kolumun arasına aldım. Tatlı tatlı geviş getirmeye başladı” cümlesi de yayımlandığı yıllarda alay konusu olmuş (çünkü eşekler geviş getirmez). Yakup Kadri’nin köyü ve köylüyü tanımadığı söylenmiş ve bu vesileyle mizah dergilerinde “geviş getiren boz eşek” karikatürleri çizilmiştir.

Zahir Sıtkı’nın çizdiği ve ‘Mizah’ dergisinde yayımlanan bir karikatürde üniversiteli bir kız Hüseyin Cahit’e şöyle der: “Fakat üstat, edebî eserleriniz yalnız şahsiyetinizin üst kısmını gösteriyor!” Hüseyin Cahit, kızın bu sözüne: “Merak etme yavrum, erbabı alt tarafını da görür” karşılığını verir. Karikatürde Hüseyin Cahit’in gövdesi hacıyatmaz şeklinde çizilmiştir.

"Seni asarlarsa
seni kaybedersem,"
diyorsun,
"yaşayamam!"

Yaşarsın, karıcığım,
kara bir duman gibi dağılır hatıram rüzgarda;
yaşarsın, kalbimin kızıl saçlı bacısı,
en fazla bir yıl sürer
yirminci asırlarda
ölüm acısı.

Kitapçıda kitabın arka kapağını okuyunca öyle meraklandım, öyle bir beklenti içine girdim ki…
Hepsi bir hayal kırıklığı oldu.
Yazarın üslubu mu yoksa çevirmenin yeteri kadar özen göstermemesi mi bilmiyorum ama roman, ilk sayfasından son sayfasına değin zerre kadar sarmadı. Sürekli oradan oraya atlayan bir anlatım var. Karakterler bir yerdeyken bakıyorum hooop başka bir yola koyulur olmuşlar, çukur kazılırken bir bakıyorum başka bir mevzudan bahsedilir olmuş. Sağlam kafayla okumak gerek orası kesin ama kitabın sonunda sağlam kafanıza da yazık olabilir. Çevirmenin güzel bir şekilde çevirdiğini de düşünmüyorum, roman boyunca çeviride de hissettirdi kendini bu kopukluk.

Yani uzun lafın kısası, önermediğim kitaplardan biri oldu. Bir gün, başka, daha iyi bir çevirisi çıksa okur muyum, hayır. Ama filmi çıksa meraklanıp da izler miyim, evet. Ne puan verebileceğimi de bilemedim. İşte böyle bir kitaptı.

Franz Kafka’nın 1919’da yazdığı ancak babasına hiçbir zaman göndermediği bu uzun mektuptur, Kafka, mektupta babası Hermann Kafka ile olan çatışmalı ilişkisini, çocukluk anılarını ve kişiliğinin nasıl şekillendiğini büyük bir içtenlikle anlatıyor.

Metnin merkezinde, baskıcı, otoriter bir baba, hassas, içe dönük bir çocuğun ruh dünyasında yarattığı derin izler vardır. Kafka; korkularını, aşağılık duygusunu, başarısızlık endişesini ve hayatı boyunca süren özgüven sorunlarını, babasının güçlü ve sert karaktere sahiptir.

yalnızca bir aile içi hesaplaşma değil; aynı zamanda otorite, güç ilişkileri, bireysel özgürlük ve kişilik gelişimi üzerine evrensel bir metindir. Kafka’nın kendine has içten anlatımı, mektubu hem psikolojik hem edebi açıdan değerli kılıyor.

“Bu hatıraları niçin yazdığımı sorsalar belki de hiçbir cevap vermeye lüzum görmem. Arzu ettim, yazdım. Diyelim ki bu da bir nevi çocukluktur” diye özetliyor Muallim Naci bu ufacık kitabı yazış nedenini.
8 yaşında, 1850’lerin İstanbul'unda bir çocuk olarak başından ne geçmişse ne görmüşse yazmış; güldüğü anlarını, kederli anlarını, korktuğu anlarını, duygusal anlarını…
Bu kitap da daha önce okuduğum Yahya Kemal’in Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım kitabındaki çocukluk anılarına çok benziyordu, ikisi de insanı geçmişin özlemiyle yanıp tutuşturuyor, bambaşka duygular hissettiriyordu. Ancak özellikle bu kitaptan tarifi mümkün olmayan bir keyif aldım.
Şimdi düşünüyorum da diyorum, keşke tüm yazarlarımız o yaşlardaki anılarını kaleme alsalarmış da bugün bizlere paha biçilemez eserler bıraksalarmış. Fakat mademki bu mümkün değil o hâlde eldekilerle yetineceğiz. :)

Kitabını ve diğer kitaplarını okurken takıldığım ve neden acaba dediğim tek bir noktası var saygıdeğer yazarımızın.
Neden "Tanrı" kelimesini kullandığını merak ettim.
99 Esması varken neden 99un içinde olmayan bir isimle yazmış.
Eleştirmiyorum haddime değil ama merak? Fakat okudukça da keşke "Allah" ismini kullansaydı diyorum.

Saygı, sevgi, rahmetle.

Bu kitap, hem tarihsel bir biyografi hem de bilimsel düşüncenin gelişimine ışık tutan bir eser. Ömer Hayyam’ın matematik, astronomi ve felsefe alanlarındaki katkılarını sade ve akıcı bir dille sunuyor. Özellikle üçüncü dereceden denklemler, takvim reformu (Celali Takvimi) ve olasılık temellerine öncülük eden fikirleri anlaşılır biçimde ele alınır.

Eserde yalnızca bilimsel yönü değil, Hayyam’ın rubaileriyle yansıttığı yaşam, varlık ve kader üzerine felsefi bakışı da dengeli biçimde işliyor.

Yazarla tanışma kitabım.Ne yalan söyleyeyim büyük bir beklentiyle okumadım.Çerezlik bir kitap olsun,aksın,gitsin istemiştim.Tam da öyle oldu.Çerezlikten kastım,derin bir edebi anlatımının olmaması.Konusu itibariyle duygusal yoğunluğu olsa da kolay okunan,akıcı,gündelik bir dil.Bu nedenle hikayeye kolayca dahil oluyoruz.Sanki Selime Teyze'yle parkta ya da pazarda karşılaşmışız gibi.

Bir köy evinde yolları kesişen iki kadın;Selime Teyze ve Meltem...Daha önce kimselere söyleyemediklerini karşılıklı birbirlerine dökülürler..Bir tarafta yaşlılık yalnızlığı,bir tarafta genç bir kimsesizlik.Hikayeyi ikisinden de sırayla dinleriz.

Selime Teyze çocuklarından habersiz sığındığı bu köy evinde,kimselere yük olmadan,bahçe işleriyle vakit geçirir.Ölüm kapısını çalana kadar oyalanmalıdır.Meltem ise kimsesizliğine sıkı sıkıya tutunmuştur.
İkisi için de umut var mı?
Yazar bir kişi için cevabı net verirken,diğerini okuyucuya bırakır.

Daha önce öykü kitaplarından Otlakçı ve Mendil Altında ’yı okuduğum Memduh Şevket Esendal’ın bu sefer bu öykü kitabını okudum ve YKY’nin yayımladığı ve edindiğim tüm Esendal kitaplarından incelediğim kadarıyla en erken tarihli öykü kitabı bu. Otlakçı’da 1920’li yılların başında yazılmış öyküler, Mendil Altında’da 1925-46 arası yazılmış öyküler bulunuyordu. Hürriyet Gelirken’de ise (1908-1925 arası) 25 yaşından 40’lı yaşlarına kadar yazdığı öyküleri yer alıyor.

Daha önce Esendal’ın yaşam öyküsünü ayrıntılı bir şekilde okumuştum ve bu kitabı okuyunca şunun daha iyi farkına vardım, Esendal’ın ileriki yaşlarında yazdığı öykülerin sürekli hayattan, hayatın içerisinden, kendi yağında kavrulan insancıkların yaşantılarından bir fotoğraf karesi gibi olmasına karşın, bu ilk yazdığı öyküler daha çok Osmanlı’nın içinde bulunduğu o son dönem sıkıntılarının, sancılarının ve insanlarının dertlerinin öyküleri olarak karşımıza çıkıyor. Öyle bir dönemde yazıldıkları için de çok fazla ama çok fazla bugün anlamı bilinmeyen eski kelime barındırıyordu.
Bu kitabı okurken, başta adını andığım iki kitap kadar rahat değil, yanınızda daima bir sözlük bulundurarak okumak zorunda kalacaksınız.

— Elde fırsat varken, gençlik, güzellik varken eğlenmeli ve her şeyi dert edinmemeli. Her şeyi çok derin düşünmemeli. Eğer, zaman şimdiki gibi dar ise ona da bir çare bulmalı. Bak ne güzel eğlendik. Hayatın kazancı yalnız budur. Bu geceyi “Hayatta bir gece yaşadım!” diye sayar ve eğer varsa defterinize de yazabilirsiniz. Bu geceler ihtiyarlıkta çok az gelir ve tadı da azalır. Hele kadınlar için! Bilmem bu genç hanımlar biliyorlar mı? Hayat kadınlar hakkında çok merhametsiz, çok zalimdir. Kadın tez ihtiyar oluyor ve geç ölüyor. Herkes severken hayat tatlıdır. Sonra acılaşır.

Ta çocukluğumdan bugüne kadar hayatlarını safdiller ile günahkârlara ¹medyun olan ruhanilerden nefret ettim. Onlar ahret tacirleridir. ²Edyân onları istememiş; fakat beşer, günahkâr ve korkak oldukça ahret namına ³kabil-i temas bir muhatap aramış ve bu sınıfı icat etmiştir. Ben ne günahkârım ne korkak. Karanlık mabetler, nezleli, tecvitli, talimli Kuran sesi, iri sarıklar, siyah cübbeler, kesilmiş bıyıklar arasından çıkan yağlı dudaklardan iğrenir, tiksinirim.


Yapı Kredi Yayınları ﴾Sahan Külbastısı, 1919﴿ (¹borçlu-borçlu hisseden, ²Dinler, ³İletişim nedeniyle)

…bizde hayat yalnız erkeklere göre tanzim olunmuştur, kadın tarafı yoktur. Halbuki hayatta kadın da vardır. Demek oluyor ki bizim memleketin ¹hayat-ı içtimaiyesindeki ²tealinin noksanı, yarım memleketin felce uğratılmış olmasındandır. Bu ³noksan-ı uzvu ancak kadınlar ⁴itmam edecek ve memleketi kurtaracaklardır. Bunun için de bir hamleye lüzum vardır. Ancak bu hamle iledir ki bu ihtiyaç bertaraf olunabilir.



Yapı Kredi Yayınları (¹toplumsal yaşamındaki, ²yükselmenin, ³parça eksikliğini, ⁴tamamlayacak)

İtiraf ederim ki ihtiyarın ölümü beni imrendirmişti. Pek çok dertler, ağrılar, meşakkatler içinde yaşadığım hâlde bile yaşamayı tatlı bulanlardan olduğum için onun gibi böyle doksan sene yaşayarak sonra da böyle hiç kimseyi rahatsız etmeden, bir güzel günde ölüvermek, pek istediğim şeylerdendir.

Bir kere de Kadıköy’de tesadüf ettiğim bir çocuğa bayramda beygire binip binmeyeceğini sormuştum. Bana, tiyatroya gideceğini söyledi idi! Hasan’ın Tiyatrosu’na kanto dinlemeye gidecekti. Sonra da biraz sonra anladım ki anası, ablası, hepsi bütün yaz, bütün kış Hasan’ın Tiyatrosu’na gitmişlerdi, Hasan’ın bütün kantolarını söylüyor ve oynuyorlardı. Hatta çocuk bile… Bir mucize çıkmazsa bu çocuktan kolu kuvvetli, gönlü kuvvetli bir babayiğit çıkacağına kim inanır?…

Sabah erken, bizim mahallenin bekçisi davulu ile ortaya çıkmamış iken çayırda çocuk sesleri duydum. Hele aradan birkaç saat geçtikten sonra, çayıra baktığım vakit fevkalade memnun oldum. Orası çocuk dolmuş, bunu görmek benim için ne bahtiyarlık! Şu son senelerde en ziyade mahzun olduğum, dertlendiğim şeylerden biri de artık yavaş yavaş mahallelerimizden çocuklarımızın azalmakta olduğunu görmek idi. Ellerde çocuklar çoğalıyor, bizde azalıyor, bizim çocuklarımız korkaklaşıyor, beceriksiz oluyor. Düşse kalkamıyor, sokaklarımız tenhalaşıyor, bunlara herkes gibi ben de dikkat ediyor ve yeriniyordum. Geçen son otuz kırk yılın bize gizli ne fenalıkları olmuş. Yalnız küçüklerimiz değil, büyüklerimiz de böyle. Bir zamanlar İstanbul’da kibarların ata binmesi, kibar delikanlıların servetlerine göre birden bir tavlaya kadar at beslemesi vardı. Şimdi ise kibarlardan birinin ata bindiğini, binebildiğini gördüğüm yoktur. Çok genç beylerin doğdukları günden beri ata binmediklerine yemin edilebilir.
Şu geçen otuz kırk yıl içinde kolu ve gönlü güçlü adamlardan pek çok ziyanımız olduğu muhakkaktır. Buna karşılık, belki şık beyler yetiştirerek Avrupa’nın salon adamlarının taklidi… Kazandık mı, kaybettik mi?

Asker geldi Çatalca’da dayandı. Edirne düştü, düşüyor, sulh oluyor, olacak denildi. Sonra Mütareke oldu, sonra tekrar harp başladı. Herkes Edirne’yi düşünüyor. Acaba düşer mi, dayanır mı? Bir telaş, bir endişe… Nihayet bir gün zavallı Edirne düştü.
Bütün müslümanların kalbine büyük bir bezginlik, bir yeis çökmüştü. Rumeli’nde Edirne son ümit noktasıdır. Edirne’siz bir Rumeli yoktur, bütün dünya Türkleri Rumeli’nden çıkmış diye görünüyorlardı. Hayatın bu kadar fena, bu kadar karanlık olduğu bir başka zamana tesadüf etmedim, ömrümün on yılı birden gitti.

Baba Halilim, bu öyle bir felakettir ki analara evlatlarını çamurlar içine attırır, kaçaklığın verdiği zaruret ve sefalet içinde insan ne yaptığını bilmez bir hâlde her fenalığa katlanabilir, ahlak, namus, din, her şey susar. Dağlarda, anaları tarafından bırakılmış ve ölmüş çocuklar gördük, biz o zaman için bunlara hayret ve teessüf edemiyorduk. Dört beş gün süren bu yolun iki tarafı ölmüş neferler, kırılmış nakliye arabaları, bırakılmış cephane sandıkları, hayvan ve insan ölüleri ile dolmuştu.
Avrupa bunları şanlı medeniyet tarihine yazsın!… Düşman ordusu önünde kaçan bizler yine zulüm, cebir ve eziyetin en hafifini gördük. Kaçmayan biçarelerin camilere doldurularak yakıldıklarını, karınlarının yarıldığını, namuslarına dokunulup öldürülmeyen kadınların kendi kendilerini öldürdüklerini sana yazmayacağım; çünkü zaman onları yazacak ve sana elbette okutacaktır.

Yarın sabah güneş doğduğu vakit, dünyanın bir köşesinde, yıkılmış bir yer görecek, birkaç taze mezarın topraklarına bakacak, dökülecek gözyaşlarını yaldızlayacaktı. Kim bilir gecenin bu zamanında, ne kadar biçare adamlar vardır ki yarın başları üstüne düşecek ölüm gölgesinden gafil olarak uykularını uyurdu.

Fena zamanlarda idik, başımızda birçok felaketler döndüğünü zannediyorduk ve şu küçük kasabada yalnız biz, birkaç kişi, artık öğreniyor idik ki, hükûmet bizi aldatıyor, bizim itaatimizi suistimal ediyor, binlerce cahil insanın bir mânâ-yı dindarâneyi hâvi olan itimatlarını çiğnemek gibi azîm bir cinayet irtikap olunuyordu.