Masumiyetin Tarihi Anadolu’nun Çocuk Kalbi

Edirne II. Bayezid Darüşşifası’nda bir hekim, yüksek ateşle gelen bir çocuğu söğüt kabuğu çayı ve serin banyolarla tedavi etmeye çalışırken, Topkapı Sarayı’ndaki bir sütanne, şehzadesine süt verirken dualar etmekteydi. Bu iki farklı ortam, Osmanlı’da çocuk sağlığının hem bilimsel hem de manevi boyutlarını gözler önüne sermektedir.

Osmanlı’da çocuklar için düzenlenen sosyal etkinliklerden biri de sünnet törenleriydi. Bu törenler, yalnızca dini bir vecibenin yerine getirilmesi değil, aynı zamanda çocuğun sağlığı için hijyenik bir adım olarak da değerlendirilirdi. Sarayda yapılan sünnet düğünleri, Osmanlı sanat ve kültür hayatının zenginliğini yansıtan büyük organizasyonlar olarak dikkat çekerdi.

Osmanlı vakıf sistemi, çocukların korunması ve sağlıklı yetişmesi
için hayati bir rol üstlenmiştir. Yoksul ailelerin çocuklarına ücretsiz sağlık hizmeti, eğitim ve barınma imkanı sağlayan bu vakıflar, toplumsal dayanışmanın güzel bir örneğidir. Özellikle yetim ve öksüz çocuklar için kurulan “Darüşşafaka” gibi kurumlar, çocukların geleceğine yatırım yapmayı amaçlamıştır.

Osmanlı’da, çocukların tedavi ve bakımını üstlenen hekimler özellikle medreselerde eğitim almış kişilerdir. Bu dönemde inşa edilen şifahaneler, çocukların sağlık hizmetlerine ulaşmasında kritik bir öneme sahipti. Örneğin, Edirne II. Bayezid Darüşşifası, yalnızca yetişkinlere değil, çocuklara da hizmet sunan bir sağlık merkeziydi.

Osmanlı hekimleri, çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda dönemin en ileri tıbbi bilgilerini uygulamışlardır. İbni Sina’nın “El-Kanun fi’t-Tıb” adlı eseri, Osmanlı tıbbında temel bir kaynak olmuştur. Çocuk hastalıklarının tedavisinde bitkisel ilaçlar yaygın olarak
kullanılmıştır. Örneğin:

• Ateş düşürücü olarak söğüt kabuğu ve kekik,
• Cilt yaralarının tedavisi için balmumu ve zeytinyağı karışımları tercih edilmiştir.

Yeni doğan bebeğin sağlıklı beslenmesi için anne sütü büyük önem
taşımaktaydı. Ancak annenin sütü yeterli olmadığı durumlarda, sütanneler devreye girerdi. Sütannelik, Osmanlı toplumunda kurumsallaşmış bir yapıdaydı. Özellikle sarayda, şehzadelerin ve hanedan üyelerinin sağlıklı büyümesi için seçilmiş sütanneler görev yapardı. Bu durum, sütannelik kurumunun sosyal statü kazandığı bir sistemin oluşmasına da yol açmıştır.

Osmanlı toplumunda hamilelik, kutsal bir süreç olarak görülmüş ve doğacak çocuk için dualar edilmiştir. Hamile kadınların rahat bir doğum yapması ve bebeğin sağlıklı dünyaya gelmesi için "lohusa duası" gibi dini ritüeller gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, lohusa döneminde annenin hem fiziksel hem de ruhsal sağlığına özen gösterilmiştir. Bu süreçte ebeler, doğumun güvenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak için önemli bir rol oynamışlardır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda çocuk sağlığı, dini, tıbbi ve sosyal yaklaşımların harmanlandığı bir sistemle ele alınmıştır. Çocuğun korunması ve sağlıklı bir birey olarak yetiştirilmesi hem dini hem de toplumsal bir görev olarak kabul edilmiştir. Osmanlı’daki bu yaklaşım, bir yandan İslam dininin ilkelerine, bir yandan da dönemin bilimsel bilgi birikimine
dayanmaktaydı.

Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi’nde çalışan hekimler, çocukların sıkça yaşadığı hastalıklardan biri olan ishal için bitkisel karışımlar hazırlar ve bu karışımları temiz suyla karıştırarak uygularlardı. Aynı dönemde Bizans’ta bir annenin, bebeğinin bağışıklığını güçlendirmek için zeytinyağı ve sarımsak karışımıyla yaptığı masaj, iki farklı kültürün çocuk sağlığına verdiği önemi gözler önüne sermektedir.

Selçuklu ve Bizans dönemlerinde çocuk sağlığı, her iki medeniyetin dini inançları ve tıbbi bilgi birikimi doğrultusunda şekillenmiştir. Selçuklular, İslam tıbbının rehberliğinde çocuk sağlığına yaklaşırken, Bizans toplumu Hristiyanlık ve antik tıp mirasını birleştirmiştir.