Hiç kuşkusuz, Orta Doğu ve İslam tarihi konusunda yaşayan en önemli tarihçilerden biri Bernard Lewis’dir. Diğer tarihçilerden farklı olarak yaşadığı yüzyıla tanıklık etmekle kalmamış bizzat bu tarihin içerisinde bir aktör olarak da bulunmuştur. Bu açıdan otobiyografik çalışması Tarih Notları: Bir Orta Doğu Tarihçisinin Notları birinci düzey tarihsel bir belge niteliği taşımaktadır. İngiliz Gizli Servisi’ndeki görevi nedeniyle II. Dünya Savaşı`nda ve ardından gönderildiği Orta Doğu’nun yeniden şekillenmesinde, Arap-İsrail Savaşı’nda, Afganistan’da, İran Devrimi’nde ve Irak’ın işgalinde tarihin bizzat aktörü olarak rol oynamıştır. Dolayısıyla bu kitap kişisel bir anlatı olmanın ötesinde tarihsel bir belge niteliği taşımaktadır. Örneğin Irak krizi ile ilgili şu anekdot yakın tarihimize ışık tutuyor:“...Konu kaçınılmaz olarak Irak’taki krize gelmişti. Turgut Özal ‘Birkaç ay önceki Washington ziyaretimi hatırlıyor musun?’ dedi. Birlikte öğlen yemeği yediğimiz için hatırlıyordum. ‘Başkanınız ile konuştum. İkircikli bir karaktere sahip; ama sanıyorum bu sefer kararını vermiş. Bir savaş çıkacak,’ dedi ve ekledi, ‘çıktığında da hızlı, ucuz ve kolay olacak.’ Bu şaşırtıcıydı. ’Sizi böyle düşündüren nedir?’ diye sordum. Bunun üzerine gizemli bir Türk gülümsemesiyle, ‘Komşularımızda neler olup bittiğini bilmek isteriz.’ dedi. Diğer bir deyişle, iyi bir istihbaratları vardı. ‘Sana bir örnek vereyim.’ diye devam etti. ‘Hafta geçmiyor ki subaylar da dâhil olmak üzere pek çok Irak askeri, sınırımızı geçip sığınma talebinde bulunmasın. Savaş başlamadan önce subayların kaçtığı bir ordunun durumu iyi değildir.’ Katılmak durumundaydım. Sonra, ‘Savaş çıkarsa bizim yanımızda yer alır mısınız?’ diye sordum. ‘Tabii ki’ dedi.”Modern Türkiye’nin Doğuşu ve Ortadoğu kitaplarıyla Türkiye’de çok iyi tanınan bu duayen tarihçinin Tarih Notları: Bir Orta Doğu Tarihçisinin Notları tarih yazımı açısından da önemli bir kitap. Onun tarih yazımı konusundaki düşünceleri ve deneyimleri bu alana ilgi duyan ve tarihçiliği bir meslek olarak seçen herkes için ufuk açıcı nitelik taşıyor.
Bernard Lewis’in 3. Kitabını bitirmiş oldum. Ortadoğu çalışmalarına büyük önem verdiğini “Ortadoğu” kitabındaki yazdığım incelemede de belirtmiştim.
Ortadoğu yaşamını ve siyasetini anlamlandırmak için çeşitli yerlere geziler düzenlemiş ve bu ülkelerde yapmış olduğu geziler sayesinde Ortadoğu çalışmalarına daha da önem vermiştir. Gittiği ülkelerdeki anılarını kısa anekdotlarla anlatması mahiyetinde olduğundan okuması çok keyifliydi.
Bu esere otobiyografik gezi yazısı desek yanlış olmaz. İlk bölümde kendi yaşamından, eğitim yıllarından bahsetmiş. Diğer bölümlerde Mısır, Lübnan, Filistin, İsrail, Suriye ve Türkiye gibi yerlere olan seyahatlerinden bahsetmiş. Tarih öğrenmenin faydalarına değinip tarih çalışmanın insanlığın vazifesi olduğunu ayrıca tarihin geleceğe yönelik bir rehber kılavuz ve öğretmen olarak görülmesi gerektiğini belirtmiştir. Entelektüel bir bakışla tarihin çıkmazlarında yürüyen Lewis Batı’yı emperyalizmi; batılı toplumların Ortadoğu algısına karşı durmuştur.
Mısır ile ilgili gezisindeki olaya çok güldüm ve hoşuma gitti: O dönemin devlet başkanı Abdünnasır olduğu zaman şöyle bir olay gerçekleşmiş ;
“… sayın Başkan sizinle ilgili tüm fıkraları uyduran kişi bu…. —- Nasır adama dönmüş ve ‘sen gerçekten benimle ilgili fıkralar uydurup yayan kişi misin?’ diye sormuş. Adam evet cevabını vermiş. Nasır adama ‘Sen de benim gibi Mısırlısın ülkeni de benim kadar sevdiğini tahmin ediyorum. Neden bunu yapıyorsun? Mısır’ı büyük, özgür ve saygın bir ülke haline getirdiğimi biliyorsun.’ diye sormuş. Adamın cevabı ‘işte bu fıkrayı ben uydurmadım’ olmuş. (Lol) (s.225/226)
Lewis’i takdir ettiğim durum şu oldu; “..belgeleri okuyabilecek kadar Türkçe öğrendim.” (s.32) Ayrıca Adnan Adıvar’dan Türkçe dersler almış. Türkiye’yi anlamak için elin adamı Türkçe öğreniyor. Biz 2. Dil öğrenmekten aciziz.
Yazarın tarihçi kişiliği de birleşerek esere büyük anlamda bir değer kazandırmış. Yazarın savaş dönemindeki gözlemleri, çalışmaları, ortaya koyduğu bilimsel nesnelliğini de göz önünde bulundurursak Ortadoğu’yu ve Lewis’i anlamak için okuyabilirsiniz.