Bilge Türk - Tonyukuk

Bilge Kağan dostça insanları seven bir yapıya sahipti. Maiyetindekileri iyi yönetiyordu. Kül Tegin mükemmel bir savaşçı, iyi bir komutan idi. Tonyukuk ise çok cesur, yaşlı bilgili, tecrübeli olup, varlığı Çin için önemli büyük bir tehlikeydi. Bu üç kişi birbiriyle yakın dost idi ve daima ortak hareket ediyorlardı.

…
İşte böyle bir anda Bilge, çareyi Tonyukuk’u işbaşına getirmekte buldu. Yetmiş yaşından fazla olan ve herkes tarafından hürmet edilen Tonyukuk engin devlet tecrübesine sahipti. O bundan sonra planlayıcı (Mou-chu) yani stratejist olacaktı. Daha önce boyuna dönmüş olan Tonyukuk geri çağrılmıştı.

Bir ara kendisini kağan ilan etmeyi düşünmüş olan Tonyukuk, şöyle bir değerlendirme yaptı: “Semiz boğa ile zayıf boğa uzakta böğürseler, hangisinin zayıf ya da hangisinin semiz olduğunun bilinemeyeceğini” ileri sürerek, kendince değerlendirme yaptığını anlatır. Sonra Tanrı’nın verdiği bilgiye göre karar verdiğini belirtir.

Gök Türk Devleti’nin batısını idare eden İstemi Yabgu’nun, çağdaşı ve komşu devletler olan Sasani ve Bizans’a gönderdiği elçi, aslen Soğd kavmine mensup Maniakh adlı bir kişiydi. Bu da, Gök Türklerin diğer milletlere ne kadar değer verdiğini, üstelik, elçilik vazifesi ile kendi devletlerini temsil etme yetkisi de verdiğini göstermektedir.

Gök Türk ülkesinde cari cezai hükümler şunlardı:
- Zina yapan evlilerin cezası, idam.
- Adam öldürmenin cezası, idam.
- Soygun yapan, bağlı at çalanın cezası, idam.
- Genç kızları aldatanlar ağır bir şekilde mal ile tazminat ödemek zorunda bırakıldıktan sonra, o kızla mutlaka evlenmesi gerekirdi.
…