Ziya Gökalp

Ziya Gökalp (Diyarbakır, 23 Mart 1876 – 25 Ekim 1924): Sosyolog, fikir adamı, şair ve yazar. Diyarbakır Askerî Rüşdiyesi’ni bitirdi (1890). Diyarbakır İdedisi’nde ve İstanbul Mülkiye Baytar Mektebi’nde okudu. Genç yaşta Arapça, Farsça, Fransızca öğrendi. Batı felsefesiyle tanışıp yoğun bir okuma dönemi geçirdi. İstanbul’da kendisini siyasi hayatın içinde buldu. Tutuklandı, Diyarbakır’da ikamete mecbur tutuldu. Jön Türk hareketiyle bağlantı kuran Ziya Gökalp, 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Diyarbakır Şubesi’ni kurdu. Diyarbakır Maarif Müdürlüğü, Selanik Sultanisi Sosyoloji öğretmenliği gibi görevlerde bulundu. Burada Genç Kalemler dergisini yayınlayanlar arasında yer aldı. Halk Doğru, İslâm Mecmuası ve Yeni Mecmua’da yazılar yayımladı. Dârülfünûn’da Sosyoloji Müderrisliğine getirildi (1913-1919). 1919-1921 yıllarını Malta’da sürgün olarak geçirdi. 1921’de İstanbul’a döndü ve oradan Diyarbakır’a geçti. Küçük Mecmua’yı çıkardı, Kurtuluş Savaşı’nı desteleyen çalışmalar yaptı. Yazı ve kitaplarıyla yeni Türk devletinin oluşmasına, kültür politikaları geliştirilmesine katkıda bulundu. 1923’te Ankara’ya gitti, önce Telif ve Tercüme Heyeti Başkanı, sonra da Diyarbakır Milletvekili oldu. Kısa bir süre sonra rahatsızlanarak ölen Ziya Gökalp’ın bazı şiirleri ve fikir eserleri sağlığında kitaplaşmış, sonraki yıllarda ise birkaç “toplu eserler” girişimiyle birçok kitabı yayımlanmış, bunlardan bazıları ise değişik zamanlarda tekrar tekrar basılmıştır. En ünlü kitapları: Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muâsırlaşmak (1918), Türk Töresi (1923), Türkçülüğün Esasları (1923), Türk Medeniyeti Tarihi (1925).