Oğuzhan

Bu kadar geçici ödüller kazanmak niye bu kadar önemli? Neredey­se ortaya çıktığı an kaybolan bir şey için neden bu kadar çaba? Budizme göre acı çekmenin kökeni, ne acı ve mutsuzluk ne de anlamsızlık hissi­dir. Aksine, bizi sürekli gergin, yorgun ve memnuniyetsiz kılan, geçici duygular için verilen sürekli uğraştır. Bu nedenle, zihin haz duyarken bile memnun değildir; çünkü hazzın kısa süre sonra azalacağını düşü­nürken, bir yandan da kalıcı olması ve yoğunlaşması için çabalar. İnsanlar şu veya bu hazzı duyumsarken değil, tüm bunların geçici ol­duğunu anlayıp özümsediklerinde ve daha fazlasını istememeyi başar­dıklarında acı çekmekten özgürleşirler

Nietzsche’nin de söylediği gibi, yaşamak için bir sebebiniz varsa her şey­le baş edebilirsiniz. Anlamlı bir hayat, zorluklar içinde geçse de son dere­ce tatmin edici olabilir, buna karşılık anlamsız bir hayat da ne kadar kon­forlu olursa olsun korkunç olabilir.

Ortalama bir insan gün içinde onlarca kez saate bakar, çünkü yaptı­ğımız neredeyse her şeyin zamanında yapılması gereklidir. Bir çalar saat bizi sabah 7:00’da uyandırır, donmuş simidi mikrodalga fırında 50 sani­yede ısıtırız, elektrikli diş fırçası bipleyene kadar dişlerimizi 3 dakika bo­yunca fırçalarız, işe gitmek için 7:40 trenini yaklarız, spor salonundaki koşu bandı yarım saatin dolduğunu bildirmek için bipleyene kadar koşa­rız, akşam 7’de en sevdiğimiz programı izlemek için televizyonun karşı­sına geçeriz, program ne zaman olacağı önceden belirlenmiş anlarda sani­yesi 1000 dolarlık reklamlarla kesilir ve nihayet tüm kızgınlığımızı artık bir standart hâline gelmiş 50 dakikalık terapi süresince akıtırız.

Tarih boyunca insanların çoğu yokluk içinde yaşadılar, dolayısıyla tu­tumluluk altın kelimeydi. İyi bir insan lüks­ten kaçınır, asla gıdayı ziyan etmez ve eski kıyafetlerini atıp yenilerini al­mak yerine yırtıklarını yamar. Eskiden sadece krallar ve soylular bu tip değerleri hiçe sayarak zenginliklerini cömertçe sergileyebilirlerdi.

• Cehaleti kabullenmek: Modern bilim, “bilmiyoruz” anlamına gelen Latince öğüde dayanır ve hiçbir şeyi bilmediğimizi varsayar. Bundan daha da önemlisi, şu ana kadar bildiğimizi sandığımız şey­lerin zamanla yanlış çıkabileceğini de kabul eder; hiçbir kavram, fi­kir veya teori kutsal ve eleştiriden muaf değildir.
• Gözlem ve matematiğin temel önemi: Modem bilim cehaletimizi peşinen kabul ederek yeni bilgiye ulaşmayı hedefler, bunu da göz­lemler yaparak ve sonra matematiksel araçlarla bu gözlemleri kap­sayıcı teorilere dönüştürerek gerçekleştirir.
• Yeni güçlerin elde edilmesi: Modern bilim teoriler üretmekle ye­tinmez, bu teorileri yeni güçler edinmek ve bilhassa da yeni tekno­lojiler geliştirmek için kullanır.

Gautama bu kısırdöngüden çıkmanın bir yolunu bulmuştu. Eğer zi­hin keyifli ya da can sıkıcı bir şeyler yaşadığında bu olayları oldukları gibi kabul ederse, o zaman acı doğurmaz. Eğer üzüntüyü, üzüntüden kurtul­mayı dileyerek yaşamazsanız gene üzüntü hissetmeye devam edersiniz, ama bundan acı çekmezsiniz, hatta üzüntüde bile bir zenginlik bulabilir­siniz. Eğer mutluluğu, mutluluğun uzayıp yoğunlaşabileceği ihtimalini düşünmeden yaşamayı başarabilirseniz, akıl sağlığınızı kaybetmeden bu mutluluğu hissedebilirsiniz.

Düalist dinler birbirine karşıt iki gücün varlığına inanırlar: iyi ve kötü. Tektanrıcılığın aksine düalizmde kötünün Tanrı tarafından yaratılmadı­ğına veya onun kontrolüne girmemiş bağımsız bir güç olduğuna inanılır. Düalizm tüm evrenin bu iki güç arasındaki mücadeleye sahne olduğunu ve dünyada olup biten her şeyin bunun eseri olduğunu söyler. Düalizm çok çekici bir dünya görüşü olmuştur, çünkü insanlığın önemli dertlerinden olan meşhur Kötülük Problemi’ni çok kısa ve basit bir biçimde açıklar. “Dünyada neden kötülük vardır? Neden acı vardır? Neden iyi insanların başına kötü şeyler gelir?” Tektannlı dinlerin her şeyi bilen, her şeye gücü yeten ve tamamen iyi olan bir Tanrı’nın dünya­daki bunca acıya neden müsaade ettiğini açıklayabilmek için ciddi zihin­sel çaba harcamaları gerekir. Bu konuda en çok bilinen açıklamalardan biri, bunun Tanrı’nın insanların iradesini özgür bırakma yöntemi oldu­ğudur. Kötülüğün olmadığı yerde insanlar iyiyle kötü arasında seçim ya­pamaz ve dünyada hür irade olamazdı. Fakat bu sezgiye dayalı bir cevap olmadığı gibi başka sorular da doğurur. Hür irade insanların kötüyü seç­mesine izin verebilir ve gerçekten de pek çoğu kötüyü seçmektedir. Bu da tektanrıcı yaklaşıma göre ilahi cezalandırma gerektiren bir seçim ola­caktır. Eğer Tanrı birinin kendi iradesiyle kötüyü seçeceğini ve bu yüz­den de cehennemde sonsuz işkencelerle cezalandırılacağını önceden bi­liyorsa, onu neden yaratır? İlahiyatçılar bu tip soruları cevaplamak için sayısız kitap yazdılar. Bazıları bu cevabı inandırıcı bulurken, bazılarıysa bulmadılar. Kesin olan şey tektanrılı dinlerin Kötülük Problemi’yle baş ederken zorlandıklarıdır.

Voltaire Tanrı hakkında, “Tanrı yoktur ama bunu sakın hizmetkarıma söylemeyin, yoksa geceleyin beni öldürür,” demiştir. Hammurabi aynı­sını hiyerarşi ilkesi hakkında, Thomas Jefferson da insan hakları için söy­lerdi. Homo sapiens’in doğal hakları yoktur, tıpkı örümcekler, sırtlanlar ve şempanzelerin doğal haklan olmadığı gibi; ama bunu hizmetkarları­mıza söylememeliyiz, yoksa geceleyin bizi öldürürler.

Biyoloji bilimine göre insanlar “yaratılmamış”, evrimleşmiştir. Ve evrim kesinlikle eşitlikçi değildir. Eşitlik fikri yaradılış inancıyla iç içe geçmiş­tir. Amerikalılar eşitlik fikrini Hıristiyanlıktan almışlardır, buna göre de her insanın ilahi şekilde yaratılmış bir ruhu vardır ve tüm ruhlar Tanrı önünde eşittir. Ancak eğer Hıristiyanların tanrı, yaradılış ve ruhlar hakkındaki mitlerine inanmıyorsak, tüm insanların “eşit” olması ne anlama gelmektedir? Evrim eşitlik değil farklılık üzerine kuruludur. Her insan diğerlerinden az da olsa farklı bir genetik kod taşır ve doğumundan iti­baren farklı çevresel etkilere maruz kalır. Bu durum, insanların hayatta kalmaya farklı şekilde etki eden farklı özellikler geliştirmelerini sağlar. “Eşit yaratılmıştır” ifadesi bu yüzden aslında “farklı yönde evrilmiştir” olarak tercüme edilmelidir.İnsanlar yaratılmamış olduğu gibi, biyoloji bilimine göre ortada bu in­sanlara bir şeyler “bahşeden” bir “Yaratıcı” falan da yoktur. Ortada sade­ce hiçbir amacı olmayan son derece “körü körüne” ilerleyen bir evrimsel süreç var ve bu da insanların “doğmasını” sağlıyor. “Yaratıcı tarafından bahşedilmiş”, aslında “doğmuş” olarak tercüme edilmelidir.Benzer şekilde, biyolojide hak diye bir şey de yoktur. Sadece organlar, beceriler ve özellikler vardır. Kuşlar uçmaya hakkı olduğu için değil ka­natları olduğu için uçar. Aynca bu organların, becerilerin ve özelliklerin kimsenin “elinden alınamaz” olması söz konusu değildir. Pek çoğu sü­rekli mutasyon hâlindedir ve zamanla yok olmaları da gayet mümkün­dür. Örneğin devekuşu uçma becerisini kaybetmiş bir kuştur. Bu yüz­den “kimsenin elinden alınamaz” haklar, “mutasyona uğrayabilen özellikler” olarak tercüme edilmelidir.

Tarihin en kesin yasalarından biri de şudur: Lüksler zamanla ihtiyaç hâline gelir ve yeni zorunluluklar ortaya çıkarır. İnsanlar belli bir lükse alıştıklarında bir süre sonra onu kanıksarlar. Onu yaşamlarında hep bulundururlar ve bir süre sonra onsuz yaşayamaz hâle gelirler. Kendi çağımızdan başka bir örneği ele alalım. Son birkaç yılda hayatı daha rahatlatacağını varsaydığımız sayısız şey icat ettik: Çamaşır makineleri, elekt­rikli süpürgeler, bulaşık makineleri, telefonlar, cep telefonları, bilgisayarlar, e-posta vs. Eskiden bir mektup yazıp zarfa koymak, üstüne pul yapıştırıp posta kutusuna atmak insanı epey uğraştıran bir işti, mektu­ba cevap almak günler veya haftalar, hatta aylar alabiliyordu. Günümüz­deyse bir dakika içinde çabucak bir e-posta yazıp dünyanın öbür ucuna gönderebiliyorum ve eğer gönderdiğim kişi çevrimiçiyse anında cevap alabiliyorum. Böylece mektup yazmanın aldığı tüm zamanı ve çabayı ortadan kaldırmış oldum, peki bugün daha rahat bir hayat mı yaşıyorum?Maalesef cevap hayır. Klasik posta çağında insanlar yalnızca gerçek­ten söyleyecekleri önemli bir şey olduğunda mektup yazarlardı. Akılla­rına gelen ilk şeyi yazmak yerine ne söylemek istediklerini ve bunu na­sıl aktaracaklarını önceden dikkatli bir şekilde düşünürlerdi. Bunun so­nucunda da, aynı şekilde düşünülmüş bir cevap almayı beklerlerdi. Za­ten çoğu insan ayda birkaç mektuptan fazlasını yazmıyordu ve gelen mektuplara da hemen cevap vermek gibi bir zorunluluk duyulmuyordu. Bense bir gün içinde düzinelerce e-posta alıyorum ve bunların hepsini hızlıca cevaplandırmam gerekiyor. Bu icatları yaparken zaman kazana­cağımızı düşünüyorduk, ancak aslında günlerimizi daha endişeli ve kay­gılı geçirmemize sebep olacak şekilde hayatın hızını normalin on katına çıkartmış olduk.

Ne kadar çok türü orta­dan kaldırmış olduğumuzu bilseydik, hâlâ hayatta olanları korumak için daha istekli olurduk. Bu, özellikle de okyanusların büyük hayvanları için geçerli. Karada yaşayan muadillerinden farklı olarak deniz hayvan­ları Bilişsel Devrim ve Tarım Devrimi’nden çok kötü etkilenmediler, an­cak şu anda çoğu, sanayi kirliliği ve insanların okyanus kaynaklarını aşı­rı kullanması sebebiyle tükenmenin eşiğinde. Eğer her şey şimdiki hızında seyrederse balinaların, köpekbalıklarının, ton balıklarının ve yu­nusların diprotodonlar, tembel hayvanlar ve mamutlar gibi yok olma ih­timali yüksek. Dünyanın tüm büyük yaratıkları arasında insan selinde tek hayatta kalabilenler, yine, Nuh’un Gemisi’nde köle olarak bulunan çiftlik hayvanları ve insan olacak

Köpek Homo sapiens tarafından evcilleştirilen ilk hayvandı ve Tarım Devrimi'nden önce evcilleştirilmişti. Uzmanlar tam tarih konusunda anlaşamıyorlar, fakat günümüzden on beş bin yıl önce evcilleştirilmiş köpeklerle ilgili gayet ikna edici kanıtlarımız var, hatta köpekler insan gruplarına binlerce yıl önce bile katılmış olabilirler.
Köpekler hem avlanmak hem de savaşmak, ayrıca vahşi hayvanlara ve davetsiz misafirlere karşı da bir alarm sistemi olarak kullanılıyordu. Nesiller boyunca, iki tür birbirleriyle daha iyi iletişim kuracak şekilde birlikte evrildi. İnsanların ihtiyaçlarına ve duygularına en çok dikkat eden hayvan olan köpekler, insanlar tarafından diğer hayvanlara göre daha çok ilgi görüp beslendiler, bu yüzden de hayatta kalma şansları daha yüksekti. Eşzamanlı olarak köpekler de, insanları kendi ihtiyaçları için manipüle etmeyi öğrendiler. 15 bin yıllık bağ, insanlarla köpekler arasında, insanlarla diğer hayvanlar arasındakinden çok daha derin bir yakınlık ve karşılıklı anlaşma yarattı; hatta bazı durumlarda köpekler de tıpkı insanlar gibi törenle gömüldüler.

Tarihin büyük kıs­mı şu soru etrafında döner: Birileri, milyonlarca insanı tanrılara, millet­lere veya sınırlı sorumlu şirketlere inanmaya nasıl ikna eder? Bu başarıl­dığında Sapiens’e olağanüstü büyük bir güç verir, çünkü bu milyonlarca yabancının ortak bir hedef uğrunda işbirliği yapmasını ve birlikte çalış­masını sağlar. Kendi aramızda, sadece fiziksel olarak var olan şeylerden, örneğin nehirlerden, ağaçlardan ve aslanlardan bahsedebilseydik eğer, devletlerin, kiliselerin ve hukuk sistemlerinin kurulmasının ne kadar zor olacağını bir düşünün.

Katolik papaz doğru kelimeleri doğru anda ağırbaş­lı bir şekilde söylediğinde bildiğimiz ekmek ve şarap Tanrı’nın bedeni ve kanına dönüşür. Papaz heyecanla “Hoc est corpus meum!” (Latince “Bu benim bedenim”) der, ve hokus pokus, ekmek İsa’nın bedenine dönüşür. Papazın titizlikle ve gayretle tüm prosedürü izlediğini gören milyonlarca imanlı Fransız Katolik de, Tanrı’nın gerçekten kutsanmış ekmek ve şa­rapta yaşadığına inanır.

Ama ateşin en önemli katkısı pişirmekti. İnsanların normalde sindiremedikleri buğday, pirinç ve patates gibi yiyecekler, pişirebilme becerisi sayesinde şu anda beslenmemizin temelini oluşturuyor. Ateş besinlerin kimyasını değiştirmekle kalmadı, onların biyolojisini de değiş­tirdi. Pişirmek gıdalarda bulunan parazit ve mikropları yok ettiği gibi, insanların eskiden beri çok sevdikleri meyve, kabuklu yemiş, böcek ve leşler pişirildiklerinde daha rahat çiğnenip sindirilebiliyordu. Şempan­zeler günde beş saatlerini çiğ besinleri çiğnemeye harcarken, insanların pişmiş besinleri yemeleri için bir saat yeterli oluyordu. Yemek pişirmenin icadı insanların daha çeşitli besinler yiyebilmesi­ni, yeme işlemini daha kısa sürede yapabilmesini, ayrıca daha kısa bağır­sak ve daha küçük dişlerle idare edebilmesini sağladı

İnsanlar ilk olarak 2,5 milyon yıl önce Doğu Afrika’da, “Güney May­munu” anlamına gelen Australopithecus adı verilen bir maymun cinsin­den evrimleşti. Yaklaşık iki milyon yıl önce, bu arkaik erkek ve kadınla­rın bazıları anayurtlarını terkederek Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’nın çeşitli yerlerine göç ettiler. Kuzey Avrupa’nın karlı ormanlarında hayat­ta kalmak, Endonezya’nın nemli cangıllarından daha farklı özellikler ge­rektirdiğinden, insan toplulukları farklı yönlerde evrildiler. Bunun so­nucunda pek çok farklı tür ortaya çıktı, bilim insanları da bunların her birine ayrı birer şatafatlı Latince isim koydular.

Nereden geldiğimizi hemen unutup nereye gittiğimizi merak bile etmeden, günübirlik yaşayarak çoğu kez birbirinin aynısı olan şeyi yaptık; bir dünyadan gelip diğerine gittik. Yemekten, birbirimizle mücadele etmekten, sürüye gücümüzü kanıtlamaya çalışmaktan daha başka yaşama nedenleri olduğunu öğrenmek için kaç yaşamdan geçmek zorunda kaldık, bir fikrin var mı Jonathan? Binlerce Jon, on binlerce! Ardından, mükemmelik diye bir şeyin varlığını fark edene kadar yüzlerce yaşam daha... Yaşama amacımızım mükemmeli bulma ve onu açığa çıkarma olduğunu anlamak için diğer yüzlercesi yaşandı.

Yarı deli bir kral, Nasreddin'i eşek çaldığı için idama mahkûm etmiş. Tam idam edilecekken Nasreddin haykırmış: "Bu hayvan aslında benim kardeşimdir, bir büyücü onu bu kılı­ğa soktu, bir yıllığına bana teslim edilirse bizim gibi konuşmayı öğretirim ona!" Aklı karışan hükümdar sanığa vaadini yinelet­tirmiş, sonra da hükmünü vermiş: "Öyle olsun! Ama günü gü­nüne bir yıl içinde bu eşek konuşmazsa idam edileceksin." Ora­dan ayrılırken karısı Nasreddin'in yakasına yapışmış: "Böyle bir şeyi nasıl vaat edebildin? Bu eşek konuşmayacak, biliyor­sun. "Tabii ki biliyorum, diye cevap vermiş Nasreddin, ama bir yıl sonra kim öle kim kala? Bir yıl içinde kral da ölebilir, eşek de ölebilir, ben de ölebilirim."

"Kâinat daha iyi yaratılabilir miydi?" "Evet" diyenler, Allah'ın eserine yeterince özen göstermediğini ima ettikleri için, dinsizlikle suçlanıyorlardı. "Hayır" diyenler de, Yüce Yaratan'ın elinden daha iyisinin gelmeyeceğini kastettikleri için dinsizlikle suçlanıyorlardı.